Το κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας, στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Καλαμάτας, είναι κτισμένο στην θέση της παλαιάς κλειστής δημοτικής αγοράς της πόλης, η οποία λειτουργούσε έως το 1986, όταν επλήγη σοβαρά από τους σεισμούς και κατεδαφίστηκε. Το οικοδόμημα που κτίστηκε στη θέση της αγοράς παραχωρήθηκε από τον Δήμο Καλαμάτας στο Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να λειτουργήσει ως αρχαιολογικό μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 2009. Την συμπλήρωση των 10 χρόνων από την έναρξη της λειτουργίας του σηματοδοτεί η έκδοση του παρόντος εμπλουτισμένου ενημερωτικού φυλλαδίου.

Στόχος της έκθεσης είναι η παρουσίαση της πολιτισμικής ταυτότητας της Μεσσηνίας από την προϊστορική περίοδο έως και τα βυζαντινά χρόνια (έως το 1453), ώστε ο επισκέπτης, κατά την περιήγησή του στις επιμέρους ενότητες, να αποκομίσει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη γνώση για την διαχρονική εξέλιξη κάθε περιοχής. Το αρχαιολογικό υλικό οργανώνεται ανά σύγχρονη γεωγραφική θέση, της οποίας το σημερινό τοπωνύμιο υποδεικνύει τον χώρο εύρεσης του αρχαίου ενώ παράλληλα ενεργοποιεί το ενδιαφέρον των ντόπιων για την τοπική ιστορία και τα μνημεία της περιοχής τους.

Ο μουσειολογικός σχεδιασμός αποτυπώνει κατά το δυνατόν τον πραγματικό γεωγραφικό χώρο στην αίθουσα, ώστε να είναι εύκολος ο προσανατολισμός και παράλληλα να δίνεται η δυνατότητα εναλλακτικών διαδρομών περιήγησης, ανάλογα με τα ειδικά ενδιαφέροντα κάθε επισκέπτη. Η διάρθρωση σε τέσσερις μεγάλες εκθεσιακές ενότητες, μέσα στις οποίες εντάσσονται οι σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις με αντιπροσωπευτικά ευρήματα, ακολουθεί την παλαιά γεωγραφική διαίρεση του νομού στις τέσσερις επαρχίες Καλαμάτας, Μεσσήνης, Πυλίας και Τριφυλίας. Η ‘διείσδυση’ του επισκέπτη στις επιμέρους γεωγραφικές ενότητες ακολουθεί μία κεντρική διαδρομή, η χάραξη της οποίας θυμίζει τη ροή του ποταμού Πάμισου, που διατρέχει μεγάλο μέρος της Μεσσηνίας, εκβάλλοντας στο μεσσηνιακό κόλπο.

Παράλληλα αναδεικνύονται με ιδιαίτερο εποπτικό υλικό δέκα θεματικές ενότητες, προκειμένου να παρουσιαστεί η κοινή για συγκεκριμένη χρονική περίοδο πολιτική και πολιτισμική οντότητα ορισμένων περιοχών της Μεσσηνίας («Οι Βιλλεαρδουῒνοι και η Μεσσηνία», «Η Μάνη και το δεσποτάτο του Μορέως», «Θουρία, μία περίοικος πόλη», «Έξω Μάνη, στα σύνορα Μεσσηνίας-Λακωνίας», «Ο Όσιος Νίκων ο Μετανοείτε και η Μεσσηνία», «Η πρωτεύουσα του ανεξάρτητου μεσσηνιακού κράτους στις υπώρειες της Ιθώμης», «Η Ενετοκρατούμενη Πυλία (1206-1500)» «Ένα μυκηναϊκό κέντρο στο μεσσηνιακό κόλπο», «Η επικράτεια του Ανακτόρου του Νέστορος», «Οι Μυκηναίου της Τριφυλίας»).

Έτσι, το μουσείο, παρά τη δαιδαλώδη σε πρώτη ματιά διάρθρωσή του, καταφέρνει να αποτυπώσει με ακρίβεια την ποικιλότητα του μεσσηνιακού ανάγλυφου, προβάλλοντας και αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα ίχνη της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή από την αυγή της πρώιμης οργανωμένης ανθρώπινης παρουσίας στη Μεσσηνία έως και την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1500. Μια περιήγηση στους διαδρόμους του παρέχει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να αντιληφθούν τον πλούτο των μνημείων και τη διαχρονική σπουδαιότητα της Μεσσηνίας, ενώ φαίνεται να λειτουργεί ως κίνητρο για την οργάνωση περιηγήσεων στη μεσσηνιακή ύπαιθρο με στόχο την καλύτερη γνωριμία με τα μνημεία και την ιστορία της περιοχής.

Παράλληλα στους χώρους της μόνιμης έκθεσης προβάλλονται σύντομα βίντεο για την επίδραση των σεισμών και άλλων γεωλογικών φαινομένων (άνοδος στάθμης της θάλασσας, κατακρημνίσεις) ενώ στις παράπλευρες αίθουσες υλοποιούνται τακτικά και έκτακτα εκπαιδευτικά προγράμματα και οργανώνονται περιοδικές εκθέσεις. Στην είσοδο του μουσείου χωροθετείται το πωλητήριο αντιγράφων-αναμνηστικών αντικειμένων και στις περιμετρικές αίθουσες είναι εγκατεστημένα τα εργαστήρια συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.

Η υλοποίηση της έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας υπήρξε μια πολυσύνθετη εργασία, αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς δεκάδων επιστημόνων, τεχνιτών και εξωτερικών συνεργατών. Η εκπόνηση της μουσειολογικής μελέτης και η εφαρμογή της έγινε με την συνεργασία τριών Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού: της Διεύθυνσης Μουσείων, Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και των τότε αρμόδιων περιφερειακών υπηρεσιών για το νομό Μεσσηνίας, της ΛΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 26ης Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τον γενικό συντονισμό ανέλαβαν η Δρ. Π. Καλαμαρά από τη Διεύθυνση Μουσείων και οι δύο πρώην Προϊστάμενες των Εφορειών, Δρ. Ξ. Αραπογιάννη και Δρ. Ευγενία Χαλκιά, ενώ επικεφαλής στην μουσειολογική μελέτη ήταν η Δρ. Μάλεν Μούλιου και στην μουσειογραφική μελέτη και τον συντονισμό της εφαρμογής της η αρχιτέκτονας Ανεστέι Παρίση. Αρχαιολόγοι, μηχανικοί, συντηρητές, εργατοτεχνίτες, φύλακες και διοικητικοί υπάλληλοι των δύο Εφορειών Αρχαιοτήτων συνέβαλαν καθοριστικά, εργαζόμενοι με μεράκι και συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες, στην άρτια υλοποίηση της έκθεσης, προσφέροντας στην Καλαμάτα ένα μουσείο που κοσμεί την πόλη εκπληρώνοντας τις σύγχρονες μουσειολογικές προδιαγραφές.